- 25-02-2016
- drukuj
Przyroda
Rezerwat Buczyna Szprotawska
Buczyna Szprotawska o powierzchni 152,3 ha to jeden z najcenniejszych rezerwatów przyrody województwa lubuskiego. Położony w Borach Dolnośląskich, między Szprotawą a Przemkowem obejmuje część kompleksu starego, około 160-letniego lasu bukowego, tworzącego wyspę siedlisk lasowych wśród młodszych, sosnowych drzewostanów porastających uboższe siedliska.). Rezerwat obejmuje również mniejsze płaty lasów lipowych i jaworowych ukształtowanych na siedlisku buczyny i stanowiących jej postaci regeneracyjne, a podobnych do żyznych grądów.
W granicach rezerwatu znajdują się także niewielkie fragmenty dąbrowy trzęślicowej, łęgu jesionowo-olszowego, grądu oraz leśnych zbiorowisk zastępczych. Rezerwat ma faunę i florę typową dla dobrze zachowanych lasów naturalnych o charakterze puszczańskim, będąc dla wielu gatunków jedyną ostoją w regionie. Występuje tu jedna z czterech znanych na niżu zachodniej Polski populacja bardzo rzadkiego ssaka – popielicy. W rezerwacie gnieżdżą się rzadkie gatunki ptaków: bielik i sóweczka; liczne są populacje typowych dla starodrzewi bukowych: siniaka i muchołówki małej! We florze rezerwatu zaznacza się obecność rzadkich w regionie gatunków żyznych lasów liściastych.
Rosną tu, oprócz wymienionego już żywca kremowego, żywiec bulwkowaty, perłówka jednokwiatowa, czerniec gronkowy, żankiel zwyczajny, wawrzynek wilcze łyko i inne. W rezerwacie, wchodzącym w skład lasów miasta Szprotawy, istniała (zachowana do dziś) drewniana wiata - domek letni i miejsca pamiątkowe - pomniki upamiętniające nadleśniczych lasów szprotawskich.Z rezerwatu żółtym bądź niebieskim szlakiem można odwiedzić najstarszy w Polsce dąb szypułkowy „Chrobry”.
Roślinność
Żyzne lasy bukowe tworzą w Polsce dwa główne zespoły: żyzną buczynę karpacką i żyzną buczynę Sudecką oraz na Wyżynie Krakowsko – Częstochowskiej. Niżowe stanowiska tego typu lasu nie są sklasyfikowane nawet w literaturze fachowej. Na obszarze gminy Szprotawa, wyróżnić należy płaty buczyny sudeckiej w formie podgórskiej wyróżniającej się udziałem gatunków niżowych, wspólnych z grądami, co ma miejsce w rezerwacie „Buczyna Szprotawska”. Cechą charakterystyczną buczyn jest jednowarstwowy, zwarty, wysokopienny drzewostan, złożony prawie wyłącznie z buka Niewielką domieszkę stanowią klony, jawory i lipy drobnolistne. Powoduje to bardzo silne zacienienie dna lasu, stąd prawie zupełnie brak warstwy krzewów a rośliny zielne runa, głównie tzw. geofity, wegetują intensywnie przed rozwojem liści buków. Później silne zacienienie wytrzymują jedynie mszaki.
Roślinność obszaru gminy Szprotawa reprezentowana jest przez wiele cennych i zagrożonych gatunków. Na terenie tym występuje około 40 gatunków roślin całkowicie objętych ochroną oraz około 15 gatunków chronionych częściowo. Wymienić należy między innymi; wawrzynek wilczełyko, przedstawiciele paproci długosz królewski i podrzeń żebrowiec, kruszczyk szerokolistny, pełnik europejski (drugie stanowisko w województwie lubuskim), śniadek bladaszkowaty, dziewięćsił bezłodygowy, naparstnica zwyczajna i purpurowa, goździk piaskowy, gnidosz rozesłany, podkolan biały, arnika górska, wrzosiec bagienny, widłaki goździsty, jałowcowaty, torfowy, spłaszczony i prawdopodobnie widłak wroniec, rosiczki okrągłolistna, długolistna, grążel żółty. Na terenie gminy został odnotowano stanowiska pomocnika bladaszkowatego który ostatni raz notowany był w latach 30.
W lasach gminy Szprotawa znajdują się również stanowiska, sosny Banksa, sosny czarnej, smołowej, wejmutki oraz cisa, daglezji i jodły. Z pośród roślin częściowo chronionych warte uwagi są; kruszyna pospolita, bagno zwyczajne, kalina koralowa, paprotka zwyczajna, porzeczka czarna, kocanka piaskowa, marzanka wonna, kopytnik pospolity, pierwiosnka lekarska.Do gatunków nie objętych ochroną, ale w dużej mierze decydujących o różnorodności florystycznej gminy Szprotawa należą między innymi; czermień błotna, boborek trójlistkowy, jeżogłówka mniejsza, czworolist pospolity, żurawina błotna, fiołek błotny, modrzewnica zwyczajna, gruszyczka jednokwiatowa, mniejsza, jednostronna i okrągłolistna. Są to gatunki związane z zagrożonymi siedliskami podmokłymi.
Licznie reprezentowana jest grupa porostów. Do gatunków chronionych należą; chrobotek reniferowy, leśny, płucnica islandzka, kędzierzawa. Lasy gminy Szprotawa obfitują w różne gatunki grzybów. Pośród powszechnie uznawanych przez grzybiarzy gatunków (borowik szlachetny, koźlarz babka, pieprznik jadalny i podgrzybek brunatny) znajdują się gatunki chronione, lecz zrywane i niszczone m.in. szmaciak gałęziasty, smardz jadalny, rydz czy też trujący sromotnik bezwstydny. Gatunki hub są mniej liczniej reprezentowane ze względu na braku rozkładającego się drewna, wymienić należy tu borowca dętego, łysiczkę, pstrówkę żółtawą oraz gwizdosza frędzelkowatego i rudawego gatunki wpisane do Czerwonej listy zagrożonych w Polsce. Znajdują się tu również stanowiska promieniaka wilgociomierza, który charakteryzuje się zmiennością położenia swych ramion w stosunku do warunków pogodowych.
Siedliska leśne gminy Szprotawa
Lasy spełniają bardzo różnorodne funkcje nierozerwalnie związane z egzystencja człowieka. Z pośród wielu funkcji na uwagę zasługuje – funkcja społeczna, służąca kształtowaniu korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych dla społeczeństwa, rozwojowi kultury, oświaty i nauki oraz edukacji ekologicznej.Na terenie gminy obszary leśne stanowią 33% tj. 7 308 ha ogólnej powierzchni. 104 ha zajmują lasy komunalne. W lasach występują liczne skupiska zwierzyny łownej ( min in. dziki, sarny, jelenie, lisy) oraz ptactwa. Obszar okolic Szprotawy obejmuje kompleksy przyrodniczo-krajobrazowe charakterystyczne dla Kotliny Śląskiej okręgu Borów Dolnośląskich. Największe powierzchnie zajmuje ubogi florystycznie suboceaniczny bór świeży położony w południowej i południowo – wschodniej części terenu gminy. Drzewostan tworzy tu sosna z niewielkim udziałem brzozy brodawkowatej i dębu szypułkowego. Słabo wykształconą warstwę krzewów tworzy kruszyna i podrosty drzew. W ubogim runie dominują: borówka czarna, borówka brusznica, śmiałek podgięty, wrzos, pszeniec i orlica pospolita.
W obniżeniach terenu występują płaty śródlądowego boru wilgotnego wyróżniającego się domieszką brzozy omszonej w drzewostanie, masowym udziałem trzęślicy modrej w runie oraz obecnością mchu płonnika. W bezodpływowych zagłębieniach terenu występują płaty kontynalnego boru bagiennego z kobiercami torfowców porośniętymi krzewinkami bagna zwyczajnego, borówek, a także żurawiny. W kompleksie z borami sosnowymi występują bory mieszane, które oprócz południowej części zajmują niewielkie połacie terenu położonego na południu gminy. Płaty borów są w różnym stopniu przekształcenia w wyniku gospodarczej działalności człowieka (zręby zupełne, wprowadzanie gatunków obcych, zabiegi fitomelioracyjne). Drzewostan jest na ogół kilkugatunkowy. W silnie zniekształconym runie gatunkom borowym towarzyszą gatunki zrębowe: wierzbówka, lasów liściastych: glistnik jaskółcze-ziele, pokrzywa, a także rośliny synantropijne: niecierpek drobnokwiatowy. Niewielkie fragmenty lasów liściastych - często silnie przekształcone - można spotkać w wzdłuż cieków i wokół zbiorników wodnych (głównie w dolinach Bobru i Szprotawy, a także w północnej części omawianego terenu). Są to z reguły płaty lasów olszowych oraz lasów jesionowo-olszowych, porastające żyzne, dobrze uwilgotnione gleby.
Fitocenozy łęgów jesionowo-olszowych występują najczęściej w postaci różnej wielkości izolowanych wysp wśród pól i wilgotnych łąk. Fitocenozy te występują w okolicach Biernatowa i Kopanego oraz w sąsiedztwie potoków w północnej części gminy. Głównym składnikiem drzewostanu jest olsza czarna i jesion wyniosły. Podszycie jest zróżnicowane i bujnie wykształcone. Stałym składnikiem warstwy krzewów jest czeremch. Z gatunków charakterystycznych i wyróżniających, z dużą stałością występuje: przytulina błotna, tojeść pospolita, psianka słodkogórz, karbieniec pospolity.Łęgi jesionowo-olszowe występujące w kompleksie z płatami zdegenerowanych grądów, charakteryzuje drzewostan mieszany występują przeważnie w północnej części gminy w okolicach wsi Dzikowice, Borowina, Długie oraz Kartowice. Najwyższą warstwę zbiorowiska tworzy tu: lipa drobnolistna, jesion wyniosły, dąb szypułkowy, olsza czarna, brzoza, wiąz szypułkowy. Zarówno podrost jak i runo są bujne. W warstwie krzewów najczęściej spotkać można: jarzębinę, kruszynę, kalinę, trzmielinę, bez czarny oraz podrosty drzew: czeremchy zwyczajnej i osiki.Wieloskładnikowe runo budują tu między innymi: podgarycznik, pokrzywa, tojeść pospolita, niecierpek pospolity, psianka słodkogórz, chmiel. Aspekt wiosenny tworzą tu gatunki takie jak: zawilec gajowy, gajowiec żółty, czworolist oraz fiołek leśny.
SSAKI
Na obszarze lasów gminy Szprotawa dotychczas stwierdzono około 38 gatunków ssaków w tym 18 podlegające ochronie prawnej.Niegdyś okoliczne tereny zamieszkiwały tury i żubry w XVII w. odstrzelono ostatnie niedźwiedzie, sto lat później ten sam los spotkał rysie i żbiki. Gatunki takie jak bóbr, wilk i łoś nie występowały na tym terenie przez dłuższy czas, lecz teraz powróciły, z pośród tych trzech gatunków tylko bóbr osiedlił się na stałe budując żeremia, łosie ze względu na znikome obszary podmokłe z dużą ilością lasów olszowych i łozowisk nie znajdzie tu miejsca do rozrodu. Co roku widywane są pojedyncze osobniki migrujące. Wilki widywane są w liczbie 1-5 osobników szczególnie w południowej części gminy, więc istnieje szansa na osiedlenie się tego ważnego gatunku w ekosystemie leśnym w roli regulatora innych populacji zwierząt. Kolejnym gatunkiem, który powrócił na teren gminy jest wydra, dzięki ochronie populacja wydry wzrosła.
Pozostałe gatunki fauny gminy Szprotawa to: gronostaj kuna leśna i domowa, borsuk, tchórz, łasica łaska, lis oraz gatunek przybyły ze wschodu jenot. Coraz częściej widywana jest norka amerykańska potencjalne zagrożenie dla lęgów ptaków związanych ze środoiskiem wodno – błotnym. Po stronie niemieckiej występuje szop pracz, który zapewne w niedługim czasie osiedli się na terenie gminy.Kopytne reprezentowane są przez sarnę, jelenie i dziki.
Gryzonie wraz z wspomnianym wyżej bobrem przedstawiają się następująco; ryjówka aksamitna i malutka, rzadki rzęsorek rzeczny, zębiełek karliczek, piżmak jako nowy gatunek oraz popielica występująca np. w rezerwacie „Buczyna Szprotawaska”.
PTAKI
Na całym terenie gminy Szprotawa stwierdzono ponad 150 gatunków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych, wymienić należy; bąka, kropiatkę, gągoła, kanię rdzawa, sóweczkę oraz kulona gatunki umieszczone w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt.
Dzięki obecności licznych stawów poeksploatacyjnych w południowej części gminy na terenie tym silnie reprezentowana jest ornifauna wodno – błotna. Do tej grupy należą; bąk, kropiatka, zielonka, żuraw, perkoz rdzawoszyi, brzęczka, gągoł, nurogęś oraz kaczki krzyżówki, głowienki, czernice, cyranka, cyraneczka. Brzegi rzek są ostojami sieweczki rzecznej, zimorodka, remiza, dziwonie, kuliczka piskliwego, pliszki górskiej.
Na szczególną uwagę zasługują ptaki drapieżne; bielik, kania rdzawa i czarna, trzmielojad, błotniak stawowy i zbożowy, kobuz, krogulec, jastrząb, myszołów zwyczajny i zimujący myszołów włochaty oraz pustułka. Z gatunków drapieżników nocnych wyróżnić należy: sóweczkę, włochatkę, puszczyka, uszatkę, pójdźka oraz płomykówkę zamieszkującą wieże kościelne. Z wymarłych gatunków ornifauny występujących niegdyś na terenie gminy zaliczyć należy cietrzewia, którego najbliższe ostoje znajdują się na poligonie Świętoszowskim oraz w okolicach Przemkowa.
Pozostałe gatunki lęgowe warte odnotowania to; bocian czarny, samotnik, dudek, muchołówka białoszyia i mała, tajemniczy lelek zwany (kozodojem), gil, krzyżodziób świerkowy, czyż, czeczotka. Licznie reprezentowany jest gatunek dzięciołów; dzięcioł czarny, duży, średni, dzięciołek, dzięcioł zielonosiwy i zielony oraz krętogłów.Wspomnieć należy również o gatunku populacji skandynawskiej, łabędzia krzykliwego, który upodobał odpowiednie miejsce do rozrodu na nieużytkowanych stawach hodowlanych położonych na terenie lasów w południowej części gminy.
GADY
Gady reprezentowane są przez 7 gatunków. Są to; zaskroniec zwyczajny, żmija zygzakowata oraz gniewosz plamisty. Pozostałe to: jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna oraz beznogi padalec. Niewykluczone również jest, że gmina Szprotawa jest miejscem lęgów żółwia błotnego, który widywany był na starorzeczu w dolinie Bobru.
PŁAZY
Ta grupa przedstawia się następująco; rzekotka drzewna, traszka zwyczajna, traszka górska, ropucha paskówka, szara, kumak nizinny, żaba trawna, żaba moczarowa, jeziorkowa, śmieszka oraz żaba wodna krzyżówka żaby jeziorkowej z żabą śmieszka.
RYBY
Na terenie borów w przepływających przez nie rzekach i strumieniach oraz w stawach hodowlanych odnotowano dużo interesujących przedstawicieli rybi są to m.in.; karp, leszcz, szczupak, gatunki chronione to różanka, piskorz, śliz, strzelba potokowa, minóg strumieniowy oraz pozostałe gatunki; głowacica, troć wędrowna, pstrąg potokowy, brzana, kiełb, ukleja. OWADY Świat owadów na terenie gminy Szprotawa jest bardzo bogaty, ale niestety do końca nie zbadany. Zasługujące na uwagę to; motyle mieniak tęczowy, mieniak stróżnik, paź królowej oraz bardzo rzadki paź żeglarz. Z gatunków ważek zaliczanych do rzadko występujących to; trzepla zielona, żagnica zielona, zalotka oraz ważka ruda.
Gatunki chrząszczy to; pospolite żuki gnojowe i leśne oraz ich kuzyn tyfeusz, mieszkaniec torfowisk. Wielką rzadkością jest chroniony jelonek rogacz oraz kozioróg dębosz. Z chronionych gatunków owadów zamieszkujących obszar gminy to rodzina biegaczy reprezentowana przez biegacz gajowego, wręgatego, skórzastego i biegacza zielonozłotego (biegająca biżuteria). Na terenach piaszczystych spotkać można trzeszcza piaskowego oraz postrach mrówek, mrówkolwa plamoskrzydłego.